Hipoksja - co to jest i czym się objawia?

Hipoksja to obcobrzmiący, medyczny termin, którym określa się niedotlenienie organizmu. Kto jest szczególnie narażony na hipoksję i jakie mogą być jej skutki zdrowotne? Czy jesteśmy w stanie ocenić ryzyko hipoksji, również w warunkach domowych?

Co to jest hipoksja?

Hipoksja, odnosząc się do ścisłej terminologii medycznej oznacza niedotlenienie tkanek organizmu. Częściej jednak mówiąc hipoksja, mamy na myśli hipoksemię- stan,w  którym pojawiają się  zaburzenia czynności układu oddechowego, które upośledzają wymianę gazową w płucach i prowadzą do obniżenia we krwi tętniczej ciśnienia parcjalnego tlenu [PaO2]. Ponieważ krew tętnicza odpowiedzialna za przenoszenie tlenu do wszystkich komórek ciała nie jest wystarczająco bogata w tlen, dochodzi do hipoksji- niedotlenienia tkanek. Zależnie od przyczyny, czasu jej wystąpienia oraz głębokości tych zaburzeń- sytuacja może mieć charakter przewlekły, bądź też być stanem ostrym, wymagającym natychmiastowej konsultacji lekarskiej.

Wyróżnia się:

• hipoksję hipoksemiczną,  w której choroby płuc powodują obniżone przenikanie tlenu do krwi tętniczej

• hipoksję ischemiczną związaną z niewydolnością serca i niedostatecznym przepływem krwi

• hipoksję anemiczną, w której pojawia się niedobór hemoglobiny odpowiedzialnej za transport tlenu

• hipoksję hipotoksyczną wywołaną zatruciami, na przykład cyjankiem

• hipoksję hipobaryczną, do której może dochodzić na dużych wysokościach w warunkach wysokogórskich

• hipoksję hiperbaryczną związaną z działaniem wysokiego ciśnienia atmosferycznego,na przykład w czasie nurkowania

Jak może objawiać się hipoksja?

Hipoksja może objawiać się na szereg różnych sposobów. Osoby dorosłe mogą odczuwać duszność, problemy z nabraniem powietrza, osłabienie, zwiększoną męczliwość czy zawroty głowy. Hipoksja może przejawiać się również w postaci sinicy obwodowych części ciała: koniuszków palców, czubka nosa czy ust. Dzieci czy osoby starsze mogą nie zgłaszać objawów hipoksji, ale to właśnie w tych grupach wiekowych hipoksja może mieć najgroźniejsze konsekwencje.

Kto jest szczególnie narażony na niedotlenienie?

Istnieje długa lista potencjalnych przyczyn hipoksji, w której prym wiodą schorzenia układu sercowo-naczyniowego i układu oddechowego. Na hipoksję narażone są osoby chorujące z powodu niewydolności serca, przewlekłej obturacyjnej choroby płuc, astmy czy innych schorzeń w obrębie płuc. Hipoksja może towarzyszyć również infekcjom dolnych dróg oddechowych, zwłaszcza zapaleniom płuc. W dobie epidemii SARS-CoV2 hipoksja w przebiegu zakażenia koronawirusem stała się realnym zagrożeniem, które nierzadko wymaga tlenoterapii w warunkach szpitalnych. W przeciwieństwie do innych zakażeń dróg oddechowym, COVID powoduje często bezobjawową hipoksję, która początkowo nie powoduje duszności u pacjenta. Stan chorego może jednak pogorszyć się w sposób gwałtowny.

Kolejną grupą szczególnie narażoną na zaburzenia o typie hipoksji są noworodki, zwłaszcza te urodzone przed czasem. Zaburzenia oddychania wynikają wówczas z powolnej adaptacji do warunków życia poza organizmem matki, niedorozwoju płuc bądź też niedrożności dróg oddechowych. Hipoksja może pojawiać się również w czasie infekcji oddechowych ( na przykład zakażenia wirusem RSV) czy po zablokowaniu dróg oddechowych przez ciało obce. Rzadziej, potencjalną przyczyną przewlekłej hipoksji u dzieci są niezdiagnozowane wady serca i układu krążenia.

W najmłodszej grupie wiekowej- dzieci, które nie są jeszcze w stanie samodzielnie nazwać swoich dolegliwości, uwagę powinny zwracać wszystkie objawy mogące sugerować zwiększony wysiłek oddechowy. Należy do nich  wydłużenie wydechu u dziecka, pojawienie się sapki lub świstu w czasie oddychania, zwiększona ilość oddechów na minutę czy używanie dodatkowych mięśni oddechowych. Zaangażowanie dodatkowych mięśni można podejrzewać, jeśli dziecko w czasie oddychania sprawia wrażenie zmęczonego, zaciąga mięśnie międzyżebrowe czy występują dodatkowe zaciągania skrzydełek nosa. Jeśli pojawiają się jakiekolwiek podejrzenie zaburzenia oddychania, dziecko powinno zostać niezwłocznie skonsultowane przez lekarza.

Jak wykluczyć hipoksję?

Stopień natlenienia organizmu (saturację krwi) możemy mierzyć za pomocą prostego urządzenia medycznego- pulsoksymetru. Badanie jest nieinwazyjne i niebolesne, polega na założeniu urządzenia na palec dłoni (najczęściej wskazujący) i odczytaniu wyniku pomiaru po krótkiej chwili. Orientacyjny poziom saturacji badają również niektóre zegarki typu smartwatch lub opaski smartband- pomiar ten może jednak być obciążony błędem i wymaga weryfikacji przy użyciu pulsoksymetru.

Jaki powinien być prawidłowy poziom saturacji? U zdrowego człowieka saturacja, czyli natlenowanie krwi nie powinno spadać poniżej 94%. Wyniki poniżej tych wartości są wskazaniem do konsultacji lekarskiej. Warto zwrócić jednak uwagę na warunki pomiaru- saturację powinniśmy mierzyć po ogrzaniu opuszki palca oraz chwili odpoczynku. W innym przypadku wyniki mogą być fałszywie zaniżone.  Pewną trudność może sprawiać również pomiar saturacji u osób z paznokciami pomalowanymi na ciemne kolory bądź założonymi paznokciami akrylowymi- wynik saturacji może być wówczas zaniżony.

Klasyczny pulsoksymetr nie sprawdzi się również w grupie najmłodszych dzieci- specjalnie dla nich dedykowane są inne pulsoksymetry, dostępne jednak w większości w placówkach medycznych.

Dla celów medycznych stosuje się również inne badania laboratoryjne – gazometrię krwi żylnej, włośniczkowej lub tętniczej, za pomocą której można precyzyjnie określić ciśnienie parcjalne gazów oddechowych we krwi.